[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.cyt., t.3,s.118, na zachód od niej).28 Wieża Psefinus znajdowała się prawdopodobnie w północno-zachodnim rogutrzeciego muru miasta (opis jej niżej 159 n).„Wieże Niewiast", które należą do wieżtrzeciego muru, wznosiły się naprzeciwko grobowca Heleny i Izatesa (zob.niżej 147).29 Grobowce Heleny, o których Józef stale mówi w liczbie mnogiej,większość archeologów umieszcza w tak zwanych grobowcach królów ponad 1/2 km odtrzeciego muru.Brama, która stała naprzeciwko, była prawdopodobnie koło bramy Da-masceńskiej.Zob.niżej 147, przyp.76.30 Józef nazywa Tytusa wyznaczonego na następcę cesarza — cezarem, zob.niżej63; tak samo Tacyt (Hist.5, l, 13); tutaj na sposób grecki „królem" w sensienastępcy tronu.31 Przyjęto za PA (L) lekcje „narzuca mi się".32 Albo (za większością kodeksów): „otworzyć sobie drogę".33 Był to legion V (por.wyżej 42).34 Skopos — zob.2, 528, przyp.311.W tym samym miejscu Aleksander W.zbli-żając się do Jerozolimy miał spotkać się z arcykapłanem i ludnością miasta (Antiq.11, 329).Tu także rozbił obóz ze swoim XII legionem Cestiusz Gallus podczas swojejniefortunnej wyprawy na Jerozolimę (2, 528; 542).35 Dla legionów XII i XV (por.wyżej 41 i n).36 Por.wyżej 42.37 Wespazjan obsadził Jerycho (4,486) i umieścił tam stałą załogę.Prawdopodobniemiała ona stanowisko po obu stronach umocnionych szczytów przy wejściu do Wadi Kelt.38 Góra Oliwna jest południowym przedłużeniem wzgórza Skopos.Dolina Cedron,zwana też Doliną Jozafata, oddziela miasto od Góry Oliwnej.39 To znaczy dwa obozy (dla leg.XII i XV) na wzgórzu Skopos (68) i jeden (dlaleg.X) na Górze Oliwnej.40 Albo inne tłumaczenie: „Cóż ich takiego spotkało, że siedzą spokojnie za trzemamurami wzniesionymi tylko jako osłona na czas przerwy w walkach".(O.Michel,O.Bauernfeind, dz.cyt, Bd.II, l, s.242, przyp.23).41 Dolina Cedron.42 Może to być aluzją do rozpowszechnionego wśród zelotów i w późnym judai-zmie przekonania, że wojska niebieskie wspierają ziemskich wojowników w świętejwojnie, gdy nadejdzie chwila rozstrzygająca.Por.np.2 Krl 6, 15 nn.43 Tytus nadbiegł ze wzgórza Skopos, które jest jakby przedłużeniem Góry Oliwnejw drugim kierunku, i po jego nadejściu uderzono na atakujących Żydów z lewej strony.44 To jest pociskiem z machiny.45 Tytus wedle Józefa jest ulubieńcem Fortuny (por.6, 57).46 Por.wyżej 82.47 Według Józefa Tytus dwukrotnie uratował legion X od zupełnego rozbicia,wzbudzając wolę oporu osobistym męstwem.Według niektórych badaczy nowoczes-nych i on także uchodził z resztą legionu, a sytuację uratowało wojsko, które nadbiegłoze Skopos (O.Michel, O.Bauernfeind, dz.cyt., Bd.II, l, s.243, przyp.26).Z pewno-ścią wojsko rzymskie przeżywało kryzys, który byłby o wiele groźniejszy, gdyby Tytusdostał się do niewoli lub zginął.Rozdział III48 Albo (za L Lat): „znowu bunt rozniecił wewnętrzne spory".49 Marzec-kwiecień.Było to ostatnie święto obchodzone w drugiej świątyni.50 Pierwsze uwolnienie z niewoli, w stosunku do późniejszego z niewoli babiloń-skiej.51 Józef podkreśla ten szczegół, aby do przewrotności Jana dodać jeszcze zarzutbezbożności.52 Tj.zwolennicy Eleazara, którzy zajmowali bardziej wewnętrzną część świątyni(por.5 n).53 Chodzi przede wszystkim o wodociągi i cysterny zaopatrujące świątynię w wodę.54 Według Tacyta (Hist.5, 12) napad na świątynię, podział ruchu powstańczego nadwie grupy i ostatni obchód Święta Paschy miały miejsce przed nadejściem Tytusa.55 Wymienione również niżej (505) „grobowce" Heroda nie zostały zidentyfikowa-ne.Ponieważ Herod W.został pochowany w Herodejon, może był to grobowiec brata Fer-rorasa, matki Kypros i żony Mariammy (por.L.H.Vincent, A.M.Steve, Jeruzalem de1'Ancient Testament, vol.I, Paris 1954, s.710).Sadzawka Wężów prawdopodobnie znaj-dowała się po zachodniej stronie miasta (odpowiadałaby dzisiejszemu Birket es-Sultan).56 Zob.wyżej 55, przyp.28.57 O takim pośrednictwie Józefa jest mowa także niżej: 360 nn; 541 nn.58 Zob.wyżej 55, przyp.29.59 Zasady sztuki wojennej, podobnie jak prawa żydowskie (3, 356), są pojmowanejako personifikacje i „wzdychają".60 Jak wynika z 567, był to czternasty dzień miesiąca Ksantyku (l maja).61 Wieża Psefinus zob.wyżej 55,przyp.28.62 Wieża Hippikus zob.2, 439, przyp.274; opis niżej 163-165.63 Por.wyżej (70).Rozdział IV64 Potrójny mur poprowadzono tylko od strony północnej.Z trzech innych stronbył tylko mur pojedynczy.Opis miasta u Józefa nastręcza pewne trudności.Zgodniez tekstem Tacyta w Jerozolimie są zasadniczo dwa wzgórza.Jednak Józef mówio trzech, a nawet czterech wzgórzach (zob.149), co wywołało różne spory.Dalej —w południowej części niżej położonego wzgórza wschodniego (Ofel) znajdował się Sy-jon, który Józef nazywa „Zamkiem" („Górnym Rynkiem") i zgodnie z późniejszą trady-cją, ale wbrew historycznej, umieszcza na zachodnim wzgórzu.Należy też rozróżnićAkrę, która była zamkiem warownym na południowo-wschodnim występie wzgórza za-chodniego, i Akrę oznaczającą Dolne Miasto, leżącą na południowo-wschodnim wzgó-rzu.Weryfikacja archeologiczna danych Józefa wywołuje różne problemy w związkuz różnymi wnioskami badaczy (zob.R.P.S.Hubbard, The Topography of ancient Jeru-salem, PEQ 98, 1966, s.130 n).65 Przez trzecie wzgórze Józef rozumie teren Przybytku, choć dziś nie jest on oddzie-lony wąwozem od południowo-wschodniego wzgórza, lecz tworzy z nim jedną całość.66 Tyropeon — dolina biegnąca z północy na południe przez środek miasta i dzie-ląca je na dwie nierównej wysokości części — wschodnią i zachodnią.67 Sadzawka Siloe na Ofelu otrzymywała wodę ze źródła Gihon.Zob.2, 340,przyp.213.68 Z opisanych przez Józefa trzech murów można względnie dokładnie ustalić, jakbiegły dwa pierwsze, w oparciu o zachowane resztki murów i ukształtowanie terenu.Natomiast linia przebiegu trzeciego muru jest problemem nie do rozwiązania.Zob.M.Avi Yonach, The third and second Walls of Jerusalem, IEJ 18, 1968, s.98 nn.69 Położenie wieży Hippikus — zob.2, 439, przyp.274; opis niżej 163-165.Ksy-stos zob.2, 344, przyp.215.70 Trudno dokładnie określić miejsce, w którym zbierał się sanhedryn, gdyż niewiadomo, czy znajdowało się w obrębie murów świątyni, czy poza nimi w pobliżu mo-stu łączącego świątynię z górnym miastem.71 Dokładne położenie Betso (w kodeksach nazwy Besu i Betiso) nie jest znane.Brama Esseńczyków znajdowała się w pobliżu zachodniego rogu muru.72 Staw Salomona — Staw Królewski (Ne 2, 14) w Dolinie Cedron.73 Oflas (biblijne Ofel) zob, wyżej 136, przyp.64.74 Położenie bramy Gennat (bramy Ogrodowej) nie jest ustalone.Umieszcza się jąalbo przy pałacu Heroda (L.H.Vincent, A.M.Steve, Jerusalem de l'Ancient Testament,vol.I, Paris 1954, s.91), albo w pierwszym murze między tym pałacem i zachodnim murem świątyni.75 Wieża Psefinus opisana niżej (159).O położeniu jej zob.wyżej 55, przyp.2876 Według Antiq.20, 95 grobowce Heleny leżały w odległości 3 stadiów (555 m)od miasta.Nazwano je fałszywie „królewskimi", ponieważ F.Saulcy, który pierwszy jezbadał, sądził, że są to groby królów żydowskich.Znaleziono tam także sarkofag królo-wej Heleny (pod semicką nazwą Saddam).Helena, która wraz ze swoim domem prze-szła na judaizm (Antiq [ Pobierz całość w formacie PDF ]